قرارداد هوشمند چیست؟

قرارداد هوشمند

منظور از «قرارداد هوشمند» (Smart contract) برنامه‌ کامپیوتری و یا پروتکلی است که به صورت اتوماتیک و بدون نیاز به یک واسطه، یک قرارداد را با توجه به جزئیات آن اجرا می‌کند.

برای درک بهتر این مسئله بیایید با یک مثال شروع کنیم. فرض کنید می‌خواهید خانه‌ی کسی را از او بخرید؛ از آنجایی که مبلغ مورد معامله بسیار بالاست، نمی‌شود به‌صورت مستقیم با صاحب خانه معامله کرد. دلیلش هم این است که احتمال هرگونه کلاهبرداری وجود دارد و علاوه بر آن باید طرفین خودشان کارها و کاغذبازی‌های حقوقی مربوط را انجام دهند.

برای حل این مشکل، امروزه از بنگاه‌های مشاور املاک کمک گرفته می‌شود که نقش شخص ثالث را بازی کرده و تقریبا مشکلات اشاره‌ شده را حل می‌کنند. مشاورین املاک نه تنها کارهای اداری و حقوقی معامله را انجام می‌دهند، بلکه به عنوان یک فرد مورد اعتماد هر دو طرف هم شناخته می‌شوند؛ یعنی خریدار پول خود و مالک هم کلید خانه را تحویل مشاور املاک می‌دهد. بدین ترتیب، هر دو طرف مطمئن هستند که دریافتی و پرداختی خود را صد در صد تحویل می‌گیرند.

اما خود این راه‌کار مشکل بزرگی دارد. بخش قابل‌توجهی از مبلغ معامله باید به عنوان کمیسیون به مشاور املاک پرداخت شود که این رقم در معامله‌های بزرگ زیاد است. اینجاست که قراردادهای هوشمند برای رفع این مشکل وارد بازی می‌شوند تا علاوه بر حذف کاغذبازی‌ها، نقش شخص ثالث معتمد را نیز بازی کنند و در عوض هیچ پولی هم به عنوان کمیسیون نیاز نداشته باشند.

ما در بحث معاملات ارز دیجیتال هم از قرارداد هوشمند ارز دیجیتال کمک می‌گیریم. اما اصلا تعریف قرارداد هوشمند چیست؟ روش کار آن چگونه است؟ در بخش بعدی به سوال‌های شما پاسخ می‌دهیم.

قرارداد هوشمند چگونه کار می‌کند؟

اگر بخواهیم ساده بگوییم؛ یک قرارداد هوشمند قراردادی است که مفاد قرارداد آن، یعنی چیزهایی که طرفین روی آن با هم توافق کرده‌اند، مستقیما کدنویسی می‌شود. این کد در صورتی که شرایط برقرار شود خود به خود اجرا شده و قرارداد انجام می‌گیرد. این کدها در شبکه‌ی توزیع‌شده‌ و غیرمتمرکز یعنی «بلاک چین» (Block chain) قرار دارند و برای همین تراکنش‌های صورت‌گرفته قابل ردیابی و غیرقابل‌برگشت هستند.

اولین بار در سال ۱۹۹۴ شخصی به نام «نیک سابو» (Nick Szabo) به قراردادهای هوشمند اشاره کرد. او در سال ۱۹۹۸، ده سال قبل از «بیت‌کوین» (Bitcoin)، ارز دیجیتالی با نام «بیت گلد» (Bit Gold) ساخته بود. حتی عاشقان تئوری توطئه ادعا می‌کنند «ساتوشی ناکاموتو» (Satoshi Nakamoto)، خالق ناشناس بیت کوین، همان سابو است که البته او خودش این ادعا را انکار می‌کند.

اما، روش کار قراردادهای هوشمند چگونه است؟ ساده‌ترین جواب این است که یک دستگاه فروش خودکار را در نظر بگیرید. شما سکه را داخل این دستگاه‌ها وارد می‌کنید و در عوض دستگاه به شما یک لیوان نوشیدنی یا یک خوراکی تحویل می‌دهد. قرارداد هوشمند هم این‌گونه است؛ شما ارز دیجیتال تعیین‌شده در قرارداد را پرداخت می‌کنید و در عوض کالا یا خدمت تعریف‌شده در همان قرارداد را دریافت می‌کنید. مانند حق مالکیت خانه، گواهینامه‌ی رانندگی یا هر چیز دیگری. تمام قوانین و مجازات معامله نه تنها در قرارداد ثبت شده‌اند. بلکه توسط آن تضمین هم می‌شوند.

کاربرد قرارداد هوشمند

قراردادهای هوشمند می‌توانند کاربردهای بسیاری داشته باشند. اولین مورد همین جایگزینی مشاوران املاک بود. با استفاده از قراردادهای هوشمند می‌توان ایرادات وارده به مسئله‌ی خریدوفروش ملک را رفع کرد. علاوه بر این از قراردادهای هوشمند می‌توان در حوزه‌هایی مثل بیمه، تراکنش‌های همتا به همتا (Peer-to-peer)، توسعه‌ی محصول، رای‌گیری‌های انتخاباتی، تجارت‌های آسان و بی‌دردسر، لجستیک، سهام‌داری، مدیریت زنجیره‌ی تامین، وام مسکن و امور پزشکی استفاده کرد.

از بین همه‌ی این کاربردها که تنها مثال کوچکی از پتانسیل این فناوری بودند، در ادامه به توضیح بیشتر کاربرد قراردادهای هوشمند برای بهبود پروسه‌ی رای‌گیری، لجستیک و تجارت آسان می‌پردازیم. باید به این نکته توجه داشت که بلاک چین و فناوری‌هایی که بر اساس آن پیاده‌سازی می‌شوند روز به روز شاهد نوآوری‌های جدیدی هستند و بلاک چینی که روزی تنها فلسفه‌ی وجودی آن ارز دیجیتال بیت کوین بود، به چه خلاقیت‌ها و پیشرفت‌هایی رسیده است. از این رو، ممکن است در آینده شاهد کاربردهایی از قراردادهای هوشمند باشیم که امروزه به ذهن کسی نمی‌رسد.

رای‌گیری

معمولا پس از برگزاری هر همه‌پرسی در هر کشوری، تقلب‌های انتخاباتی پیش می‌آید. درست است که برای حفظ سلامت انتخابات و جلوگیری از تقلب از رایانه‌های گران‌ قیمت استفاده می‌شود؛ با این وجود، متقلب‌ها راهی برای تقلب پیدا می‌کنند.

قراردادهای هوشمند با کمترین هزینه و به‌سادگی می‌توانند این مشکل را حل کنند. از این قراردادها می‌توان برای تایید هویت اشخاص و ثبت رای آن‌ها استفاده کرد. از آنجایی که بلاک‌های ذخیره‌شده در بلاک چین را نمی‌توان تغییر داد، می‌توان مطمئن شد که هیچ تقلبی در انتخابات صورت نگرفته است.

این راه‌حل زمانی اهمیت پیدا می‌کند که به شرایط کرونایی فعلی توجه کنیم. در چنین موقعیتی که تجمع افراد برای رای دادن در محل‌های رای‌گیری می‌تواند خطرآفرین باشد؛ استفاده از قرارداد هوشمند بر بستر بلاک چین نه‌تنها می‌تواند باعث قطع زنجیره‌ی آلودگی به کرونا شود، بلکه عدم تقلب در آن را هم تضمین می‌کند.

لجستیک

لجستیک، که در زبان فارسی معادل «آماد» را برای آن برگزیده‌اند، به معنای مدیریت انتقال اطلاعات کالا یا منابع مشابه دیگر از نقطه‌ی شروع تا نقطه‌ی پایان است.

قراردادهای هوشمند باعث خواهند شد که بسیاری از پروسه‌های صنعت لجستیک سهولت پیدا کرده و امنیت‌شان نیز بالا برود. از جمله‌ی این پروسه‌ها می‌توان به بندهای مورد توافق، مبارزه با فساد، بایگانی سوابق، پرداختی‌ها، جریان مالی و غیره اشاره کرد. همچنین، استفاده از قراردادهای هوشمند به‌جای قراردادهای سنتی باعث صرفه‌جویی در مصرف ارز می‌شود. زیرا همانند مثالی که در مورد مشاورین املاک زدیم، در اینجا نیز نیاز به شخص ثالث معتمد را از بین می‌برد.

در حال حاضر، در صنعت لجستیک از شبکه‌های بلاک چین‌ بهره‌برداری می‌شود. بلاک چین «شیپ چین» (ShipChain) یکی از این بلاک چین‌هایی‌ست که به‌صورت اختصاصی برای شرکت‌های لجستیک و حمل‌ونقل طراحی شده است. به کمک این بلاک چین که از قراردادهای هوشمند هم پشتیبانی می‌کند، می‌توان کالاهای ارسالی را از زمان خروج از انبار تا رسیدن به مقصد ردیابی کرد.